Świadek w postępowaniu karnym

Kontynuując rozpoczęty w poprzednim wpisie (https://kdskancelaria.pl/swiadek-w-postepowaniu-cywilnym/ – dotyczącym procedury cywilnej) wątek praw i obowiązku świadka, poniżej przedstawiamy kilka informacji związanych z taką rolą w postępowaniu karnym.

Wezwanie na świadka w postępowaniu karnym

W postępowaniu karnym świadkiem jest osoba, która była obecna przy popełnianiu czynu i spostrzegła jego przebieg chociażby w jednym fragmencie. Od czasu wezwania osoby w tym charakterze ciążą na niej określone obowiązki. Należą do nich: obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego w miejscu i czasie wskazanym w wezwaniu, zeznawania oraz pozostawania do dyspozycji organu procesowego do momentu zwolnienia pod rygorem kary pieniężnej w wysokości 3000 zł.

W wezwaniu musi być oznaczony organ wysyłający oraz sprecyzowanie, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzenie o skutkach niestawiennictwa, a jeżeli od dnia doręczenia pisma biegnie termin wykonania czynności procesowej, pouczenie o tym adresata. W wypadkach niecierpiących zwłoki można wzywać lub zawiadamiać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności. Wezwanie należy doręczyć, za pokwitowaniem odbioru, pocztą, przez pracownika organu wysyłającego lub w razie niezbędnej konieczności przez Policję. Należy zwrócić uwagę, iż osoba wezwana w charakterze świadka ma prawo otrzymać informację w jakiej sprawie ma zeznawać, jednak z uwagi na dobro postępowania, funkcjonariusze mogą odmówić udzielenia tej informacji. Ponadto, trzeba mieć na uwadze, iż osoba wezwana w charakterze świadka musi być o tym fakcie powiadomiona w sposób określony obowiązującymi przepisami. W przeciwnym razie nie można wobec niej stosować środków przymusu z powodu niestawiennictwa.

 Usprawiedliwienie niestawiennictwa

 Osoba wezwana w charakterze świadka w razie niemożności stawienia się na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się usunąć przeszkody powinna są nieobecność usprawiedliwić i wnosić o przesłuchanie jej w innym terminie. Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza sądowego. Inne zwolnienie jest niewystarczające. Wskazane jest składanie usprawiedliwienia na piśmie, z powołaniem przyczyn, które usprawiedliwiają niestawiennictwo.

 Konsekwencje nieusprawiedliwionego niestawiennictwa

W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na świadka może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości do 3000 zł. Ponadto prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka. Karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka – prawa osoby zatrzymanej

Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie (np. telefonicznie) kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę, w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny. Osoba zatrzymana może także żądać zawiadomienia o jej zatrzymaniu osoby najbliższej. Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania.

Obowiązek zeznawania

Jeżeli świadek bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań, należy go poinformować o obowiązku złożenia zeznań, a gdy obstaje przy odmowie można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000 złotych, a także zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. Osoba przesłuchiwana w charakterze świadka jest zobowiązana mówić prawdę. Za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy grozi odpowiedzialność karna za popełnienie przestępstwa, o czym świadek powinien być pouczony przed przystąpieniem do przesłuchania. Przestępstwo składania fałszywych zeznań jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3. Podkreślić należy, że przestępstwo to można popełnić tylko z winy umyślnej. Nieścisłości w zeznaniach świadka wynikające z deformacji w zakresie postrzegania i zapamiętywania, kiedy nie są następstwem świadomej dążności do przedstawienia faktów niezgodnie z prawdą lub jej zatajenia nie stanowią przestępstwa.

Prawo do odmowy składania zeznań

Osoba najbliższa dla oskarżonego (np. małżonek, rodzic, dziecko, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu) może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Świadek może skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, poprzednio złożone zeznanie nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Trzeba jednak pamiętać, że sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona.

Czy świadek może odmówić odpowiedzi na konkretne pytanie?

Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli mogłoby to narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Świadek może żądać, aby rozprawa była niejawna, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na hańbę.

Przesłuchanie małoletniego

W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej przeciwko wolności, wolności seksualnej i obyczajności oraz rodzinie i opiece pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Przedstawiciel ustawowy lub osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzonego, ma prawo również być obecna przy przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego. Małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się w warunkach określonych powyżej, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Przesłuchanie przeprowadza się w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu. Małoletni może być również przesłuchany przy zastosowaniu wideokonferencji, jeśli obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby być krępująca lub w inny sposób oddziaływać negatywnie. Sąd w czasie przesłuchania małoletniego świadka może wyłączyć jawność całości lub części rozprawy.

Ochrona prywatności świadka

Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą

Uprawnienia świadka

Świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży z miejsca jego zamieszkania do miejsca wykonywania czynności postępowania na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w wysokości rzeczywiście poniesionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu. Górną granicę to wysokość kosztów przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Według tych samych zasad świadkowi przysługuje zwrot kosztów noclegu oraz utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania. Jednak trzeba pamiętać, iż wysokość kosztów, świadek powinien należycie wykazać. Świadkowi przysługuje także zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochód za każdy dzień udziału w czynnościach postępowania przyznaje się świadkowi w wysokości jego przeciętnego dziennego zarobku lub dochodu. W przypadku świadka pozostającego w stosunku pracy przeciętny dzienny utracony zarobek oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu należnego pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Górną granicę należności, stanowi równowartość 4,6% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość, ustaloną według odrębnych zasad, określa ustawa budżetowa. Utratę zarobku lub dochodu oraz ich wysokość świadek powinien należycie wykazać. Prawo do żądania tych należności służy osobie wezwanej w charakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została przesłuchana. Jeżeli wezwanie w charakterze świadka dotyczy kilku sprawach na ten sam dzień, przyznaje się należności tylko raz. Świadkowi, który zgłosił się bez wezwania sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, należności te mogą być przyznane tylko wtedy, gdy został przesłuchany. Kwoty te przysługują odpowiednio osobie towarzyszącej świadkowi, jeżeli świadek nie mógł stawić się na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze bez opieki tej osoby.

Czy istnieje możliwość przesłuchania świadka poza siedzibą sądu?

Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu. W wyjątkowych sytuacjach przesłuchanie świadka może nastąpić przy zastosowaniu wideokonferencji.

Jakim badaniom można poddać świadka?

Za zgodą świadka można go poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu, a bez jego zgody pobrać odciski palców, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię lub nagrać głos.

Prawo odmowy zeznań w okolicznościach szczególnych

Przesłuchanie świadka w zakresie informacji tajnych lub ściśle tajnych może być przeprowadzone tylko po zwolnieniu go przez uprawnionego przełożonego od obowiązku zachowania tajemnicy. Świadek może także odmówić zeznań w zakresie informacji zastrzeżonych lub poufnych albo tajemnicy zawodowej, chyba że sąd lub prokurator zwolni go od obowiązku zachowania tajemnicy. Przesłuchanie w zakresie tajemnicy notarialnej, adwokackiej, tajemnicy radcy prawnego, doradcy podatkowego, tajemnicy lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej może nastąpić tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, a okoliczność nie może zostać ustalona na podstawie innego dowodu. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może obejmować identyfikacji autora materiału prasowego, listu do redakcji lub osób, które zastrzegły swoje dane, chyba że chodzi o przestępstwa, wobec których istnieje obowiązek denuncjacji. W takich przypadkach sąd przesłuchuje świadka na niejawnej rozprawie.

Instytucja świadka anonimowego

Świadek ma prawo złożenia wniosku o zachowanie w tajemnicy jego tożsamości w razie istnienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych rozmiarach świadka lub jego najbliższych. Obawy te powinny być uzasadnione i realne. W przypadku zaistnienia przesłanek takiego rodzaju podlegają utajnieniu zarówno okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka, jak i jego dane osobowe, jednak bez możliwości utajnienia przed stronami treści zeznań.

Ochrona świadka

Świadek i jego najbliżsi mogą otrzymać pomoc prawną i psychologiczną w Sieci Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem.

W sytuacji zaistnienia zagrożenia dla życia lub zdrowia świadka lub jego najbliższych, mogą oni otrzymać ochronę Policji na czas czynności procesowej, a gdy stopień zagrożenia jest wysoki także ochronę osobistą lub pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Przy ocenie stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego, świadka lub osób im najbliższych bierze się pod uwagę ich właściwości i warunki osobiste, związek ze sprawcą, rodzaj, sposób i okoliczności popełnienia czynu oraz motywację sprawcy.

Wniosek o udzielenie ochrony kieruje się do komendanta wojewódzkiego Policji za pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie albo sądu. Osoba, której odmówiono udzielenia środków ochrony i pomocy, może w terminie 7 dni od dnia powiadomienia o odmowie złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jeżeli nie ujawniły się nowe okoliczności, ponowny wniosek o udzielenie środków ochrony i pomocy nie podlega rozpatrzeniu.

Ochrona na czas czynności procesowej może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej. Ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, oraz w sprawach o przestępstwa określone w art. 197 § 1 i 2 (gwałt) oraz art. 207 (znęcanie) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach. Ochrona osobista może polegać na:

 1) stałej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej,

 2) czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej,

 3) czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa,

 4) wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się;

 5) określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami.

Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, a inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach. Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających osobie chronionej pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe poprzez:

 1) udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych,

 2) pomoc w wynajęciu mieszkania,

 3) pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu,

 4) pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu.

Osobie, której udzielono pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu, która nie posiada źródeł utrzymania ani nie może podjąć pracy z powodu zagrożenia dla życia lub zdrowia, można udzielić pomocy finansowej przeznaczonej na:

 1) zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych,

 2) pokrycie całości lub części kosztów tymczasowego udostępnienia lokalu mieszkalnego lub wynajęcia mieszkania,

 3) pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej, jeżeli osoba ta nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Wysokość pomocy finansowej, określa się, biorąc pod uwagę zakres i charakter udzielanych środków pomocy i ochrony oraz dotychczasowe wynagrodzenie osoby chronionej. Pomoc finansowa nie przekracza miesięcznie 3500 zł, a dla osoby małoletniej 2000 zł.

Przed udzieleniem środka ochrony i pomocy osoba chroniona może zostać poddana za jej zgodą badaniu psychologicznemu.

Przebieg przesłuchania

Odnosząc się do kwestii przesłuchania dodatkowo trzeba zwrócić uwagę na to, że świadek ma obowiązek złożenia przyrzeczenia, który jest sankcjonowany karą porządkową do 3000 zł. Przyrzeczenia nie odbiera się od osób, które nie ukończyły lat 17, świadka co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia, świadka, który jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany lub gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznania lub oskarżenia. Świadek składa przyrzeczenie powtarzając za sędzią słowa: „Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”. W czasie składania przyrzeczenia wszyscy, nie wyłączając sędziów, stoją. Osoby nieme i głuche składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia.Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu. Co więcej jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.

Autor: Aneta Klich