Nowe zasady obliczania terminów przedawnienia

Z dniem 9 lipca 2018 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu Cywilnego, która wprowadziła do obowiązującego porządku prawnego istotne zmiany dotyczące instytucji przedawnienia, w szczególności skróciła podstawowe terminy przedawnienia oraz dodała zasadę –  art. 117 § 2¹ k.c. – że po upływie terminu przedawnienia przedsiębiorca nie będzie mógł domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Omawiane modyfikacje dotyczą przede wszystkim skrócenia podstawowego terminu przedawnienie, który do tej pory wynosił 10 lat, natomiast w obecnym stanie prawnym wynosi 6 lat, przy jednoczesnym zachowaniu jednak 3-letniego terminu przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczeń o tak zwane świadczenia okresowe (do których należy przykładowo czynsz z tytułu najmu lokalu, czy też świadczenie rentowe). Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu nowelizacji (Druk nr 2216) u podstaw przedstawionego rozwiązania leży dążenie do zapewnienia ukształtowania w rozsądnym czasie zgodności między stanem rzeczywistego a istniejącym stanem prawnym, czemu z pewnością służy skrócenie terminów przedawnienia, dotychczas ocenianych jako zbyt długie, w szczególności gdy weźmie się pod uwagę istniejące współcześnie sposoby komunikowania się i dochodzenia roszczeń.

Co równie istotne, w związku z nowelizacją koniec terminu przedawnienia będzie przypadać na ostatni dzień danego roku kalendarzowego, o ile termin przedawnienia nie będzie krótszy niż dwa lata, co z kolei w praktyce stanowi pewne wydłużenie terminów przedawnienia, prowadząc do odciążenia potencjalnych wierzycieli, którzy ustalając termin przedawnienia nie będą musieli dokonywać dokładnych obliczeń. Tytułem przykładu odnosząc się do umowy pożyczki zawartej przez przedsiębiorców w ramach prowadzonych przez nich działalności gospodarczych można wskazać, że przedawnienie roszczenia o zwrot sumy udzielonej pożyczki, która zgodnie z umową miała zostać zwrócona 20 kwietnia marca 2019 roku, upłynie dopiero 31 grudnia 2022 roku. Natomiast jeżeli umowa pożyczki zostanie zawarta pomiędzy dwoma osobami fizycznymi, termin przedawnienia roszczenia o zwrot pożyczki, która zgodnie z postanowieniami stron miałaby zostać zwrócona 20 kwietnia 2019 roku, upłynie dopiero 31 grudnia 2025 roku.

Z punktu widzenia praktyki obrotu warto w tym miejscu zadać pytanie, jaki kształt ustawodawca nadał przepisom przejściowym, które mają za zadanie uregulować kwestie przedawnienia roszczeń powstałych jeszcze przed dniem 9 lipca 2018 roku, tj. przed dniem wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji, które do wskazanego dnia nie uległy przedawnieniu. Zgodnie z art. 5 ust. 1 przedmiotowej nowelizacji, co do zasady, do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 roku, zastosowanie znajdą  nowe reguły odnoszące się do przedawnienia roszczeń. Tak więc, terminy przedawnienia roszczeń, których długość jest równa lub przekracza dwa lata, upłyną, tak jak wskazywano w przykładach podanych powyżej, odpowiednio dnia 31 grudnia danego roku kalendarzowego. Zaznaczenia wymaga jednak, że od wskazanej reguły wprowadzono kilka istotnych wyjątków. Należy zatem podkreślić, że w sytuacji, gdy termin przedawnienia roszczenia będzie krótszy niż według przepisów dotychczasowych, zgodnie z art. 5 ust. 2 zd. 1 nowelizacji termin przedawnienia rozpocznie swój bieg z dniem wejścia w życie nowej ustawy. Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji jeżeli termin przedawnienia, który rozpoczął swój bieg przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, nastąpiłby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia we wcześniejszy terminie, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Kolejny wyjątek o istotnym znaczeniu wiąże się z roszczeniami, które przysługują konsumentom w stosunku do przedsiębiorców. W świetle brzmienia art. 5 ust. 3 nowelizacji, w sytuacji gdy roszczenie powstało przed dniem wejścia w życie nowelizacji i do tego czasu nie uległo przedawnieniu, stosuje się dotychczasowe reguły przedawnienia roszczeń. Zatem odnośnie do roszczeń konsumentów, których termin przedawnienia wyznaczany był zgodnie z treścią art. 118 lub 125 § 1 k.c., termin przedawnienia wynosi nadal, pomimo nowelizacji, 10 lat. Co więcej, warto zaznaczyć, że bieg tego terminu nie będzie kończył się z dniem 31 grudnia danego roku kalendarzowego.

Ponadto ustawodawca czyniąc z upływem okresu przedawnienia niedopuszczalnym dochodzenie roszczeń przeciwko konsumentom (pomijając wskazane w ustawie wyjątki), co do zasady zamyka drogę do uzyskania orzeczenia sądu po upływie okresu przedawnienia, co istotnie zmienia dotychczasowe położenie konsumentów i wzmacnia służące im prawa. Omawiane uregulowanie ma bowiem na celu wywołanie skutku w postaci niemożliwości domagania się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi w wyniku samego upływu terminu przedawnienia, a więc bez konieczności skorzystania z uprawnienia do zgłaszania zarzutu przedawnienia. W tym miejscu warto nawiązać do poprzednio obowiązującego stanu prawnego, w którym wystąpienie takiego skutku, odmiennie niż dziś, było zależne od woli dłużnika-konsumenta. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu zmian Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 2216) w taki sposób ukształtowane prawo prowadziło do sytuacji, w których konsument, będący tak zwaną słabszą stroną stosunku prawnego, często nie zdawał sobie sprawy z przysługującego mu prawa w postaci możliwości podniesienia zarzutu przedawnienia.

Przechodząc do obowiązujących przepisów intertemporalnych, warto podkreślić, że zgodnie z art. 5 ust. 4 nowelizacji, z dniem wejścia w życie nowych regulacji, w stosunku do roszczeń, które mogłyby zostać wysunięte przeciwko konsumentom, których termin przedawnienia dobiegł już końca, a konsument nie skorzystał z przysługującego mu zarzutu przedawnienia, następują skutki przedawnienia. Co istotne, sąd z urzędu będzie brał pod uwagę upływ terminu przedawnienia.

Warto jednak zaznaczyć, że wprowadzając nowelizację ustawodawca przewidział dodanie nowego przepisu na mocy którego, sąd, wyjątkowo, kierując się względami słuszności, może, rozważywszy interesy obu stron sporu, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Posługując się omawianym przepisem Sąd powinien dokonać, w szczególności, analizy:

1) długości terminu przedawnienia;

2) długości okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakteru okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Ostatnią, wprowadzoną na mocy nowelizacji modyfikacją terminów przedawnienia, jest zmiana treści art. 125 § 1 k.c. Przywołany przepis zawiera regulację zgodnie z którą roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem 6 lat. Natomiast w przypadku gdy stwierdzone w ten sposób roszczenie dotyczy świadczenia okresowego, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia.

Autor: Aneta Klich