Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym

Postępowanie nakazowe jest jednym z postępowań odrębnych, które ma na celu szybsze rozpoznanie sprawy, bez potrzeby wdawania się w spór co do jej istoty oraz przeprowadzania postępowania dowodowego.

W myśl art. 484¹§1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: „KPC”) postępowanie nakazowe należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych. Czynnikiem decydującym o tym, czy konkretna sprawa będzie rozpatrywana w sądzie rejonowym czy okręgowym jest wartość przedmiotu sporu. Dla spraw, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 75 000 zł, właściwy jest sąd okręgowy (art. 17 pkt 4 KPC), a dla spraw o wartości przedmiotu sporu równej tej kwocie lub niższej – sąd rejonowy.

 Zasadą w postępowaniu cywilnym jest to, że to sąd z urzędu decyduje o stosowaniu w toku rozpoznawania sprawy przepisów o postępowaniach odrębnych (art. 13 § 1 KPC zdanie drugie). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że w odniesieniu do postępowania nakazowego został wprowadzony wyjątek od tej zasady. W postępowaniu tym sąd może rozpoznać sprawę tylko i wyłącznie na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie (art. 484¹§2 KPC). Z tego przepisu wynika, iż postępowanie to ma charakter fakultatywny co oznacza, że to powód musi zawrzeć w swoim pozwie wyraźne żądanie rozpoznania powództwa w tym trybie. W postępowaniu nakazowym mogą być rozpatrywane zarówno sprawy należące do zwykłego postępowania, jak i należące do postępowań odrębnych pod warunkiem spełniania przesłanek określonych w art. 485 KPC. Należy tu wspomnieć, że zgodnie z postanowieniem SN z 1985 roku, IV PZ 69/85 „sprawy o roszczenia ze stosunku pracy, w których pracownik jest stroną pozwaną także mogą być rozpoznawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym”.

 W postępowaniu nakazowym od pozwu pobiera się czwartą część opłaty, z wyłączeniem spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym (art 19 ust. 2 KSCU). Jednak z chwilą stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty ulga ta przestaje obowiązywać. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym w jednoosobowym składzie orzekającym (art. 484¹§ 3 KPC).

 W myśl art. 485 § 1 KPC sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:

1. dokumentem urzędowym,

2. zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem

3. wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu

4. zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym

Z powyższego przepisu, że podstawą do wydania nakazu zapłaty mogą być przykładowo:

1. wyciągi z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego,

2. upoważenie powoda przez pozwanego do wystawienia faktur VAT bez podpisu traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku.

Dokumenty uzasadniające dochodzone żądania mogą być załączone do pozwu w odpisie, ale pod warunkiem, że ich zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo występującego w tej sprawie pełnomocnika powoda będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (art. 129 § 2 KPC)

 Sąd wydaje nakaz także przeciwko zobowiązanemu z czeku i weksla. W postępowaniu nakazowym formalna nieważność weksla zostanie uwzględniona przez sąd z urzędu. Weksel i czek, a także dokumenty wynikające z roszczeń bankowych muszą być dołączone do pozwu w oryginale pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art 130, jeżeli dokumenty te nie zostaną złożone w terminie tygodniowym (art. 485§4). Podstawą wydania nakazu zapłaty mogą być również takie dokumenty szczególne jak warrant czyli część dowodu składowego, która stwierdza ustanowienie zastawu na rzeczach złożonych na skład oraz rewers czyli część dowodu składowego, która stwierdza posiadanie rzeczy złożonych na skład.

 Zgodnie z art. 485§2a sąd wydaje również nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego, odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych lub kwoty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwaniu należności, jeżeli powód dochodzi również kosztów, o których mowa w art. 10 ust. 2 tej ustawy.

 Podstawą nakazu zapłaty może być również wyciąg z ksiąg bankowych jeżeli wyciąg zostanie podpisany przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku oraz opatrzony pieczęcią banku, a także zostanie dołączony do pozwu dowód doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty. W braku któregoś z dokumentów, przewodniczący wezwie do jego złożenia pod rygorem zwrotu pozwu (art. 485 § 3 i 4 KPC).

 W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym (gdy rozstrzygnięcie będzie miało charakter formalny np. odrzucenie pozwu lub istnieje możliwość wydania nakazu w postępowaniu upominawczym). W sprawach, o których mowa w art. 485 § 2a KPC, sąd wydaje nakaz zapłaty, a w razie braku podstaw do jego wydania przewodniczący wyznacza rozprawę albo posiedzenie niejawne nie później niż przed upływem 2 miesięcy od dnia wniesienia pozwu albo od dnia uzupełnienia braków pozwu. Dwumiesięczny termin ma charakter instrukcyjny co oznacza, że brak wydania orzeczenia w zakreślonym terminie nie spowoduje ujemnych konsekwencji.

 Sąd wydając nakaz, orzeka, że pozwany ma w ciągu 2 tygodni od dnia doręczenia nakazu zaspokoić roszczenia w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty. Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku może być umieszczony na ich odpisie w formie skróconej. Sąd z urzędu doręcza nakaz zapłaty obydwu stronom, przy czym pozwanemu doręcza go wraz z pozwem, załącznikami i pouczeniem dotyczącym ograniczenia uwzględniania przez sąd spóźnionych twierdzeń i dowodów postępowaniu w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty. Termin do wniesienia zarzutów rozpoczyna swój bieg od dnia doręczenia pozwanemu nakazu zapłaty wraz z pozwem i pouczeniem, doręczenie samego nakazu nie wywołuje skutków prawnych.

 Warto wspomnieć, że niedopuszczalnym jest wydanie nakazu częściowo uwzględniającego żądanie powoda, ani rozstrzygnięcie sprawy częściowo w formie nakazu, a częściowo w drodze orzeczenia wydanego w innym postępowaniu. Sąd wydaje nakaz tylko gdy uwzględnia w całości roszczenie powoda.

 Skutkiem wydania nakazu zapłaty, który po uprawomocnieniu jest zrównany z wyrokiem na mocy art. 353² KPC, jest stwierdzenie istnienia stosunku prawnego. Otwiera ono możliwość zastosowania przymusu egzekucyjnego odnośnie wszystkich świadczeń wynikających z tego tytułu egzekucyjnego. Nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Kwota zasądzona nakazem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika na rachunek depozytowy Ministra Finansów w rozumieniu przepisów o finansach publicznych wystarczy do zabezpieczenia. Jeżeli nakaz zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, to do zabezpieczenia powództwa wystarczy złożenie sumy równej wartości przedmiotu sporu (art. 492§1 KPC).

 Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla warrantu, rewersu lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu 2 tygodni od jego doręczenia. Jednak sąd może na wniosek złożony przez pozwanego wstrzymać jego wykonanie, jeżeli zostały wniesione zarzuty, które wykażą, że nakaz został wydany niezasadnie lub z których w sposób jednoznaczny wynika, że skutkiem wykonania nakazu będzie niepowetowana szkoda wyrządzona pozwanemu. Na postanowienie w przedmiocie wstrzymania wykonania nakazu zapłaty służy zażalenie (art. 492 § 3 w zw. z art. 394 § 1 pkt 4 KPC).

 Jeżeli doręczenie nakazu zapłaty nie może nastąpić dlatego, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane, albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju, sąd z urzędu uchyla nakaz zapłaty, a przewodniczący podejmuje odpowiednie czynności. Jeżeli po wydaniu nakazu zapłaty okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego do jego reprezentowania, a braki te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie zgodnie z przepisami kodeksu, sąd z urzędu uchyli nakaz zapłaty i wydaje odpowiednie postanowienie (art. 492¹)

 Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. Pismo to musi odpowiadać wymogom pisma procesowego (art. 126). W tym piśmie pozwany powinien też określić zakres zaskarżenia nakazu zapłaty, to znaczy wskazać czy zaskarża go w całości czy w części. W części niezaskarżonej nakaz zapłaty uprawomocnia się. Pozwany może także zgłosić zarzuty formalne zarówno takie, które pod rygorem ich utraty powinny być przedstawione przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy np. istnienie zapisu na sąd polubowny oraz niewłaściwość usuwalna sądu, jak i takie, które mogą być podniesione w toku całego postępowania np. zarzut powagi rzeczy osądzonej. Pozwany może także zgłosić zarzutu merytoryczne, czyli skierowane przeciwko żądaniom powoda, podważające zasadność roszczeń i rozstrzygnięcia zawartego w nakazie. Ponadto pozwany powinien zgłosić okoliczności faktyczne i dowody, sąd pomija bowiem spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują wyjątkowe okoliczności.

 Zarzuty muszą być wniesione na urzędowym formularzu, jeżeli pozew był również wniesione na urzędowym formularzu. Odnosi się to także do spraw rozpatrywanych w trybie postępowania uproszczonego, a także do sytuacji, gdy powód miał taki obowiązek ponieważ jest usługodawcą lub sprzedawcą i dochodzi roszczeń wynikających z umów o świadczenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych, przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej, dostarczania energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego, dostarczania wody i odprowadzania ścieków, wywóz nieczystości i dostarczania energii cieplnej (art. 187¹).

 Do terminów na wniesienie zarzutów ma zastosowanie instytucja przywrócenia terminów. Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku zażalenie nie przysługuje. Trzeba dodać, że postępowanie toczące się na skutek wniesienia zarzutów od prawomocnego nakazu zapłaty i skutkujące wydaniem wyroku, odbywa się w warunkach nieważności w myśl art 379 pkt 3 KPC.

 Zarzuty wniesione przez pozwanego po upływie terminu, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne oraz zarzuty, których braków nie usunięto w terminie, zostają przez sąd odrzucone z urzędu (art 494 § 1). Jeżeli pozwany nie wniesie w terminie dwutygodniowym zarzutów spełniających wymagania ustawowe, to nakaz zapłaty uprawomocnia się i wywołuje wszystkie skutki prawomocnego wyroku, a w szczególności staje się tytułem egzekucyjnym (art. 494 § 2 oraz 777 § 1 pkt 1 KPC). Natomiast w wypadku gdy pozwany wniesie prawidłowo zarzuty, przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie zarzutów powodowi. Zarzuty nie mają charakteru dewolutywnego środka zaskarżenia co oznacza, że postępowanie toczy się przed tym samym sądem, który wydał nakaz zapłaty.

 W związku z założeniem, iż postępowanie nakazowe ma zostać przeprowadzone sprawne i szybko, nie można w jego toku występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże powód w razie zmiany okoliczności może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, np. gdy pierwotny przedmiot uległ zniszczeniu.

 Od pozwanego pobiera się trzy czwarte części opłaty w razie wniesienia zarzutów.

 Po przeprowadzeniu rozprawy, która odbywa się w razie prawidłowego wniesienia przez pozwanego zarzutów, sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też wydaje postanowienie, w którym uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza. Nakaz zapłaty utraci byt prawny z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania zawieszonego na zgodny wniosek stron złożony w postępowaniu po wniesieniu zarzutów. W przypadku samego uchylenia nakazu zapłaty, bez jednoczesnego orzeczenia o żądaniu powoda jest równoznaczne z brakiem substratu zaskarżenia i uniemożliwia wywiedzenie środka zaskarżenia.

Autor:

Aneta Klich

Bibliografia:

1. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz pod redakcją Andrzeja Zielińskiego, Wydawnictwo C.H. Beck, wydanie 9, 2017 rok

2. Kodeks postępowania cywilnego, orzecznictwo aplikanta, wydanie 2, 2015 rok

3. Postępowanie cywilne – J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Reisch, T. Misiuk_Jodłowska, K. Weitz, Wolters Kluwer, wydanie 8, 2016 rok